Niet alles aan Europa is krom

Om de drie jaar “De wereld van gisteren” van de auteur van Joodse afkomst Stefan Zweig (1881-1942) herlezen, is antigif tegen de Europa-moeheid. Alle vijftigers en zestigers die deze bespreking lezen, waren in hun jongere jaren lid of sympathisant van één van de vele Vlaamse Europa-kringen. Europa was hoop, een waarborg voor vrede en welvaart. Europa zou de toekomst zijn. Vandaag is, voor mensen die nadenken, de Europese Unie minder een oplossing voor de schrikbarende problemen van het heden.

De EU zelf is een beproeving geworden. Zweig was een wereldburger uit de bovenlaag van Wenen. Deze verlichte Europeaan bij uitstek schreef, reisde en woonde in Wenen, Berlijn, Parijs, Londen en Salzburg voor hij emigreerde in de jaren dertig en zich, diep ontgoocheld, het leven benam in Petropolis (Brazilië). De Weense auteur was nauw bevriend met de Franstalige Vlaming Emile Verhaeren en vertaalde diens teksten in het Duits.

De Europese gedachte

Het is geen toeval dat het Nexus Instituut, gevestigd in Tilburg, in het prachtige boek “De terugkeer van Europa. Haar tranen, daden en dromen” een essay van Zweig afdrukt: “De Europese gedachte” (1932). Het Nexus Instituut bestaat 25 jaar en viert dat met een excellente verzameling van teksten die Europees, humanistisch en vrijheidslievend zijn. In Tilburg verwacht je goed bewaard industrieel erfgoed uit de bloeiende textielhandel van die stad. Het blijft echter, ondanks een universiteit (gegroeid uit een theologische hogeschool en een hogere opleiding economie), een provincienest. In dat stedelijk provincialisme wortelt sedert 1990 het Nexus Instituut, een denktank met internationale faam en een tijdschrift zonder gelijke in de Lage Landen. Jaar in en jaar uit organiseert het Nexus Instituut conferenties en lezingen met wereldintellectuelen. De jongste jaren in Amsterdam, om dichter bij het kernpubliek te vertoeven. Rob Riemen, oprichter-directeur, opende op 14 november ll. de conferentie “Waiting for the barbarians” met Amos Oz, Anne Applebaum, de Libanese oud-president Gemayel, Zeev Sternhell, John Haldane, Donald Sassoon, Robert Putnam, Leon Wieseltier en anderen. Stuk voor stuk zwaargewichten. De conferentie begon emotioneel: Riemen zei “The barbarians have arrived”. Op 13 november zaaiden moslims dood en verderf in Parijs.

Opstellen

De eerste uitgave van het blad Nexus, in 1990, opende met een citaat uit de “De gedenkschriften van Hadrianus” van de Belgische schrijfster Marguerite Yourcenar: “Eenieder die fortuinlijk genoeg was om min of meer van deze culturele erfenis te profiteren, scheen mij ten aanzien van het menselijk geslacht met een leengoed te zijn belast.” Na 25 jaar en de groeiende eurokritiek houdt Nexus Instituut het Europese hoofd recht met tien historische sleutelessays over ons continent, van onder meer Victor Hugo (1849), Robert Musil (1922), Joseph Roth (1933), Winston Churchill (1948) en Robert Schuman (1963). Rond die basisteksten wentelen zevenentwintig opstellen. Onder meer van twee Vlamingen: journalist en reiziger Jan Leyers en jurist Koen Lenaers. De vele idealistische, tobbende, opruiende en passionele woorden leiden naar een quote van historicus Johan Huizinga: “Aan het jonge geslacht de wereld opnieuw te beheersen, zoals zij beheerst wil zijn, haar niet te laten ondergaan in verdwazing, haar weer te doordringen met geest.”

Europavrienden en Europavijanden kunnen zich geen beter nieuwjaarsgeschenk wensen dan dit boeiende boek. Voor de enen is het als balsem tegen de kritiek, voor de anderen om te boksen met de bewijsstukken voor een Europees gemenebest.