Peter Trawny, één van ’s werelds beste Heideggerkenners, is directeur van het Martin Heidegger Instituut aan de universiteit van Wuppertal. Hij is nauw betrokken bij de uitgave van de verzamelde werken van de filosoof van “Sein und Zeit”.

Vorig jaar publiceerde hij “Schwarze Hefte” van Martin Heidegger, een reeks van 34 zwarte schriftjes met allerlei overdenkingen die hij tussen 1930 en 1970 neerpende. De publicatie van die “Zwarte Schriften” veroorzaakte een deining in het filosofenwereldje en in de media. De reden was vooral omdat er in die schriften nogal wat antisemitische uitspraken van de Zwarte Woud-filosoof voorkomen. Om één en ander uiteen te zetten, publiceerde Trawny het essay “Heidegger und der Mythos der jüdischen Weltverschwörung” (2014), dat thans onder de titel “Heidegger en de mythe van de Joodse wereldsamenzwering” voorligt. Maar ook Trawny’s boek kwam in een mediastorm terecht. Een aantal Duitse al of niet vermeende Heidegger-kenners uitten hun verontwaardiging over Heideggers antisemitisme, terwijl een resem Franse heideggerianen haast hysterisch reageerden.

Safranski

Toch waren er verstandige geleerden die de meute tot kalmte aanmaanden. Eén van hen was zijn biograaf Rudiger Safranski, die olie op het water gooide. Thans is de storm grotendeels gaan liggen, en kan men één en ander beter relativeren.

Hier moet geschreven worden dat Heidegger bij leven nooit met een woord repte over de “Zwarte Schriften”. Ze mochten enkel pas na zijn dood gepubliceerd worden. Karl Löwitz, Hans Jonas, Hannah Arendt, Günther Anders, Leo Strauss en Emmanuel Levinas waren enkele Joodse studenten van hem, die hem ook na 1945 trouw bleven. Zijn assistent Werner Brock was een Jood en werd door Heidegger tijdens de jaren van het Derde Rijk geholpen. Op het einde van de jaren 1930 was zijn anti-Joodse gezindheid al flink afgekoeld. Trouwens, indien Heidegger zijn antisemitisme naar buiten had gebracht, zou zijn loopbaan tijdens het nazibewind een heel andere wending genomen hebben.

De 1.200 bladzijden van de zwarte schriftjes bevatten niet alleen antisemitische uitspraken. Niemand wist ook hoeveel Heidegger over het erbarmelijke lot van de Joden in Duitsland voor en tijdens de oorlog wist. Hij leefde bewust nogal teruggetrokken en communiceerde veelal via zijn antisemitische echtgenote, een fervente Hitler-aanhangster.

Was Martin Heidegger al of niet een bewust antisemiet? Daarvoor is het volgens Trawny nog te vroeg. Zeker omdat het schrift uit de jaren 1942-1945 zich nog altijd in privéhanden bevindt, en niet voor studie of publicatie vrijgegeven wordt. De auteur houdt het dan ook bij een “zijnshistorisch antisemitisme”. De lectuur van het boek vergt enige vertrouwdheid met leven en werk van Heidegger. Een inleidend woord van een Nederlandstalige Heideggerkenner zou wel op zijn plaats geweest zijn.