In 2015 bestond de Antwerpse uitgeverij Benerus (Ballaarstraat 106, 2018 Antwerpen) al twintig jaar en dat werd gevierd met de uitgave van het unieke boek Poesjkin als politieke dichter. Emmanuel Waegemans (°Hamme, 1951), slavist en hoofdredacteur van die uitgeverij, die trouwens ook de hoofdredacteur is van de Filip de Pillecijn Studies, gaf een literair-historisch commentaar bij elk van de dertig door Hans Boland in het Nederlands vertaalde gedichten.

Aleksandr Poesjkin (Moskou, 1799 – Sint-Petersburg, 1837) is de meest bekende Russische dichter die in het onmetelijke land van Poetin (de nieuwe tsaar) en Poegatsjov (de rebellenleider van de grootste boerenopstand in de geschiedenis van Rusland na de machtsovername van Catharina de Grote in 1762) nog altijd aanzien en bejubeld wordt als hun grote onvergetelijke poëet.

Was hij een romanticus of een vooruitstrevende liberaal ? Een vrijheidsstrijder of een patriot? Hij was in elk geval geen lijfeigene, geen Kozak en geen oudgelovige, maar een jonge edelman die stierf in februari 1837 aan de gevolgen van een dodelijk duel met een al dan niet vermeende liefdesrivaal.

Russische patriot

Hij was een echte Russische patriot en tegelijkertijd ook een dweperig romanticus zoals de bekende dichters en zijn Europese tijdgenoten: de Engelsman Lord Byron en de Schot Walter Scott. In zijn inleiding bij het hier besproken boek schrijft de nu in Vlaanderen wonende en werkende Rus Vladimir Ronin de volgende woorden die zijn politieke opinie, de tijdgeest van toen en de drama’s van toen goed schetsen en evoceren: “De beslissende fase in deze evolutie was de Dekabristenopstand van 14 december 1825. Een groep adellijke revolutionairen, bijna allemaal goede kennissen en vrienden van Poesjkin, organiseerde toen een militaire putsch tijdens de inhuldiging van de nieuwe tsaar, maar de opstand mislukte en vele dekabristen werden door de triomferende Nicolaas I genadeloos bestraft: met terechtstellingen en levenslange dwangarbeid in Siberië. De dichter was gechoqueerd en droevig, hij maakte zich oprecht zorgen over zijn vrienden-samenzweerders, leefde met hen mee en besefte maar al te goed dat ook hij in dezelfde situatie terecht had kunnen komen.”

Laten we terugkeren naar zijn lange en korte meeslepende politieke gedichten die vertaald werden uit het Russisch door Hans Boland, die verleden jaar de Martinus Nijhoff Vertaalprijs heeft gekregen en naar de bijzonder verhelderende commentaren van onze zeer bedrijvige slavist Waegemans.

En laat mij als voorbeeld enkel het kortste gedicht (een soort van hatelijk en giftig epigram) citeren dat duidelijk de hevige en felle toon van Poesjkin in de rijmende vertaling van de rijmende verzen aantoont:

Op Araktsjejev

Hij, die Rusland laat creperen,
Gouverneurs loopt te schofferen
En de staatsraad te beleren,
Voor de tsaar een vriend en broer,
Imbeciel en nijdas beide,
Die zijn ziel aan vuigheid wijdde,
‘Immer diende, nimmer vleide’,
Huist bij een driestuiverhoer.

En dit gedicht is uiteraard voor westerlingen die twee eeuwen later moeten leven niet zo begrijpelijk en daarom is dit commentaar van de slavist van dienst voor ons zo noodzakelijk en relevant. Waegemans vertelt hierbij het volgende: “Hoogstwaarschijnlijk was dit venijnig epigram de aanleiding voor de ‘verbanning’ van Poesjkin naar het zuiden. In feite was het geen verbanning, maar een overplaatsing – in de Russische traditie was dit de manier om op een elegante manier af te raken van criticasters en oppositionelen. Het verblijf in het zuiden (Odessa) was een zegen voor Poesjkin: hij ontdekte er de exotische schoonheid van de Krim (die hij voor het eerst bezong in de literatuur) en begon er te schrijven aan zijn hoofdwerk Jevgeni Onegin.”

En meteen verklaar ik het: ook voor ons is dit commentaar een zegen en maakt het dit hele boek zo uitzonderlijk. De politieke gedichten van Poesjkin circuleerden in het tsaristische leger en sommige klonken toen al als revolutionaire gedichten. Wie de Russische (Slavische) ziel wil begrijpen of aanvoelen, wie de geschiedenis van Moedertje Rusland wil kennen en zelfs wie de expansiepolitiek van Vladimir Poetin wil begrijpen leze even in dit boek met al deze historische en culturele wetenswaardigheden. Deze Antwerpse uitgeverij zorgt in elk geval voor een beter begrip van het land tussen de Wolga en de Oeral, of het land dat zich uitstrekt van Siberië tot aan de Kaukasus. Of van de Witte Zee tot aan de Zwarte Zee.